Datering


Domitianus
Er is tegenwoordig een behoorlijk brede consensus over een datering van Openbaring in de laatste jaren van keizer Domitianus (81-96 na Christus). En minderheid verdedigt nog altijd de, in de 19e eeuw populaire, datering vóór de val van Jeruzalem in het jaar 70 na Christus. Er zijn echter duidelijke aanwijzingen dat het boek in ieder geval na het jaar 70 gedateerd moet worden.

(1) In Openbaring 17 wordt Rome gelijkgesteld met Babylon. Uit de joodse apocalypsen blijkt duidelijk dat die identificatie pas voor het eerst na het jaar 70 gemaakt werd. Waarschijnlijk omdat Rome evenals Babylon verantwoordelijk was voor het verwoesten van de tempel te Jeruzalem.

(2) Openbaring 13,3-4.14 en 17,8.11 reflecteren kennis van de “Nero-redivivus-mythe”. Nero pleegde in 68 na Christus zelfmoord. Maar al snel ging het gerucht dat hij nog in leven was (of opgestaan) en naar het oosten was gevlucht en terug zou komen aan het hoofd van een leger Parthers (16,12). De bekendheid met die mythe wijst in ieder geval op een datering enige jaren na de dood van Nero.

Uit de literatuur krijgen we van Vespasianus en Titus (69-81 na Christus) een vrij positief beeld. Domitianus daarentegen werd door de Romeinse aristocratie wel gezien als een tweede Nero. Dat is de voornaamste reden dat veel wetenschappers Openbaring tegen de achtergrond van juist zijn regering lezen. Uit de bronnen die gebruikt worden om de regering van Domitianus te beschrijven (Suetonius, Plinius, Tacitus en Dio Cassius) krijgen we het beeld van een grillige en megalomane despoot. Ook zou Domitianus zich graag als ‘dominus et deus’ hebben laten aanspreken. Er zijn aanwijzingen dat de munten uit zijn latere regeringsjaren grotere goddelijke claims laten zien dan zijn voorgangers ooit gedaan hebben. Dat zou goed passen bij de polemiek tegen de keizerverering in Openbaring 13.

In het oudere onderzoek veronderstelde men soms een massale christenvervolging tijdens Domitianus’ regering. Daar zijn echter geen historische gegevens voor. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niets aan de hand was. Het is goed mogelijk dat er tijdens zijn regering al op kleine schaal christenen vervolgd werden. 

Het feit dat er geen aanwijzingen zijn voor een rijksbrede vervolging ten tijde van Domitianus, kan niet ingebracht worden tegen een datering tijdens zijn regering. Het boek Openbaring veronderstelt namelijk niet dat er op het moment van schrijven heftige vervolgingen aan de gang zijn. Het beeld wat we krijgen uit hoofdstuk 2 en 3 duidt eerder op incidentele vervolgingen die plaatselijk van karakter zijn. Zo wordt in de brief aan Pergamum slechts één martelaar genoemd (2,13), terwijl in de brief aan Smyrna de gelovigen gewaarschuwd worden voor een escalatie van de verdrukking in de toekomst (2,10).

Al met al zijn er aanwijzingen voor een verharding van het regime tegen christenen en een groei van de keizercultus tijdens de regering van Domitianus. Zeker in vergelijking met zijn voorgangers. In combinatie met de onwaarschijnlijkheid van een datering voor het jaar 70 is een datering tijdens de regering van Domitianus het meest waarschijnlijk. Als aanvullend argument kan het patristisch bewijs dienen. Ireneüs noemt de laatste jaren van de regering van Domitianus al als tijd van ontstaan van het boek.

4 opmerkingen:

  1. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Je eerste argument vind ik onhoudbaar. Ik denk dat Babylon Jeruzalem is, niet Rome. Als je ervan uitgaat dat het boek Openbaring over Rome gaat, plaats je Openbaring helemaal buiten de gebruikelijke verbondsmatige lezing, lijkt me.

    Jeruzalem wordt in Openbaring ook Sodom en Gomorra genoemd; ik denk dat het daarom geheel logisch is om ook als van Babylon sprake is, eerst aan Jeruzalem te denken. Temeer daar in de eerste hoofdstukken van het boek Openbaring juist het judaisme ('synagoge van de satan') er hard van langs krijgt.

    En je geeft zelf aan, er was geen sprake van enorme christenvervolgingen door het Romeinse rijk in de eerste eeuw. De vervolgingen waarvan we wel weet hebben - zie het boek Handelingen - waren allemaal op instigatie van Tempel en Synagoge. En die waren wel degelijk zwaar en soms dodelijk.

    Je tweede argument... suggereert dat het boek na het jaar 68 is geschreven. Prachtig. Tussen 68 en 70 dus.

    Ik denk dat het boek Openbaring een felle waarschuwing aan de jonge kerk is om NIET naar het Judaisme terug te keren, om de stad Jeruzalem niet als cenrtum van het heil te zien - want het oordeel was aanstaande. Net als Matheus 24 en parallele gedeeltes zeggen.

    De huidige Paus dateert ook voor het jaar 70... dit ter info.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ha Jos,

    Ik vermag het een keer met je oneens te zijn. Ook wel eens leuk.

    Babylon als Jeruzalem zie ik, behalve de lijn die er vanuit Opb. 11 loopt, toch niet helemaal zitten. Wel denk ik dat je Babylon niet teveel op 1 stad moet fixeren. Het gaat bij Babylon meer om het hoogmoedige zich tegen God verheffen dat eigen is aan een stad.

    Maar in Opb. 17-18 is Babylon wel heel erg vanuit Rome ingekleurd, gebouwd op zeven heuvels, het in economische zin leegzuigen van de wereld, de grove afgoderij en het bloed van de heiligen dat ttv Nero al wel degelijk gevloeid was.

    Verder zie ik in Openbaring 13 en verder veel nadruk liggen op de keizerverering. Die was in Klein-Azie zo'n beetje uitgevonden. Men was daar erg gericht op Rome. En nog 30 jaar na overlijden was de naam Nero daar een positieve naam, itt in Rome zelf. Zozeer dat daar regelmatig een bedrieger macht kreeg die zich uitgaf voor Nero.

    Belangrijk vind ik dat de beesten in Daniel 7 duiden op toenmalige wereldrijken. Het beest en de hoer uit Openbaring 13 en 17 moet je m.i. in die lijn uitleggen en niet op Juda betrekken, maar op heidense grootmachten.

    De strijd met de synagoge zie ik als 1 van de lijnen. In de zeven brieven wordt tegen de synagoge geageerd, maar evenveel tegen de keizercultus (afgodendienst).

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Mijn input is een literatuurverwijzing: http://theol.eldoc.ub.rug.nl/root/2007/Year/?pLanguage=en&pFullItemRecord=ON (volg de link en lees dan de pdf). Ik vond dat een overtuigend artikel.

    BeantwoordenVerwijderen